Viktige grunnar til at eg mislikar kulde men likar Mods

Ei dramatisk forteljing om underleg bilkøyring, kriselåge temperaturar, god musikk og tendensar til PTSD

 

Av Dag Jørund Lønning

Det er heilt sikkert politisk ukorrekt av meg, men eg skriv det likevel: Eg mislikar sterkt snø og kulde!

Folk sine fasebøker er for tida fulle av snøkledde landskap, ordet «vakkert», ski og smilefjes. På den lokale isen sør på Jæren aular det av skeiseglade.

Eg? Vel, som pasifistar flest er eg ein fredsæl mann. Til vanleg. Men når snøen og kulda ein sjeldan (heldigvis) gong kjem, blir eg vrang, vrieleggådd og vanskeleg. Ein brumlebasse, rett og slett.

Det var ikkje alltid slik. Faktisk har det berre vore slik i 11 år. Før det var eg minst like glad i å skli rundt på ski som kven som helst andre. I barndommen deltok eg i langrennskonkurransar. Og i vaksen alder oppnådde eg til og med å bli sertifisert langrennstrenar (nivå 1, vel å merke)!

Men så var det då denne vinteren. 2010. Fimbulvinteren. Me budde ein heilt annan stad i landet. Ein stad med god skog, bognande byggåkrar og for det meste skaplege og sætande menneske. Som einaste stad i denne regionen, hadde grenda me budde i til og med nynorsk som skulemål.

Mykje bra, med andre ord. Men minusar var det og. To av dei var veldig store.

Den første handla om bilkøyring. Av ukjent årsak, hadde ein her utvikla ein heilt spesiell, men særs lite energieffektiv, køyrestil. I staden for å køyra framover, køyrde ein frå side til side. «Skrænskjøring» heitte stilen på dialekt (om du har køyrt gjennom eit område der stort sett alle vegar har slike side-til-side-spor, veit du kvar i landet dette er). Det er mogleg at denne køyreforma var underhaldande og meiningsfull for dei som sat inne i bilen, men for den som gjekk tur med hundane langs vegen var det lite underhaldning å henta. Tvert om vart det titt og ofte farleg for både liv og helse (etter at eg påpeika dette på eit lokalt bygdemøte, blei det diverre slutt på at folk helsa på meg).

Det andre minuset, som var det største, og det eg skal konsentrera meg om her, var det derimot ingen lokale som kunne noko for i det heile. Det handla om temperatur. Og særleg temperaturane denne spesielle vinteren.

Me budde i eit gammalt gardshus, bygd i stilen der første ledd i ordet har namn etter regionen den kjem frå, og siste ledd etter det ein tek opp i ein bank. Me fann fort ut, med tanke på klimaet i området, at dette bygget måtte ha vore langt eldre enn det seljar opplyste om. Ja at det faktisk må ha vore bygd i den tida då folk hadde pels.

For det første hadde det enkle vindauge. Dei lause «doblarane» i uthuset, altså settet med vindauge «som kunne setjast på innsida om det blei særleg kaldt», hadde i røynda berre den effekten at det danna seg råme og dogg mellom lag ein og to. Når dette då fraus, vart heile huset som ein innefrosen bil. Innanfrå såg me ikkje ut, og utanfrå såg me ikkje inn. Me såg ingen ting, rett og slett. Altså var det like godt å unngå å setja dei på, og heller klara oss med dei enkle.

«Isolasjonen» i veggane var sagmugg. Dette hadde sikkert funka fint dei første to-tre åra etter at huset vart bygd. Men over tid trekkjer slik sagmugg fukt, og då fell den saman. Altså låg den no som ein klump like over botnstokken, medan veggane i røynda var heilt tomme.

Dei to første vintrane me var i dette huset fraus me dugeleg. Men intens fyring gjorde det likevel mogleg å koma ut av vinteren med fysisk og mental helse slik nokolunde intakt.

Tredje vinteren var 2009/2010. 11 år sidan. Den som blei utslagsgivande.

Heile denne vinteren var svinkald, og 3 veker på rad var det over 30 kuldegrader. Ein dag viste speedometeret i bilen, som underleg nok framleis starta, minus 39! Det låg tjukke islag på innsida av alle vindaugsglas i huset. Vatnet fraus i veggen slik om lag annankvar dag, Så fraus det i kjellaren. Så på badet. Så hadde gutongen gløymt å lukka døra på vaskerommet, med ishav og øydelagde røyr og kranar som resultat. All mat og drikke på kjøkenet måtte varmast i kjøleskåpet for å unngå at det fraus til is.

Den doble varmepumpa blæs ikkje anna enn iskaldluft (det var rett og slett blotta for noko som helst varme å henta i lufta utanfor). Over alt blæs det og frå varmevifter (retta mot frosne røyr). Og eg (når eg ikkje skiftar sikringar på grunn av alle varmeviftene) sprang i eitt og sprengfyrte i tre vedomnar. Ein i kvar daglegstove + ein i etestova. To gongar kvar natt måtte eg stå opp for å leggja i, for at det i det heile skulle vera mogleg å krypa ut frå dei firedoble dynene om morgonen.

Heldigvis hadde eg heimekontor, slik at dagen også kunne nyttast fullt ut til den tvingande nødvendige ileggingsoppgåva.

Då me kom til dette småbruket, var løa full av ved. Då me drog, var den skål tom. Faktisk var me og langt inne i plankelageret oppe på låven.

Etter kvart blei eg rett og slett sjukt lei. Så utruleg sliten av heile greia. Kvar gong eg vonfull gjekk inn på vêrmeldinga, var det eg fann like nedslåande. 30 minus denne veka, 33 minus neste. Frå naboane var det ingen trøyst å henta. Der eg søkte nokon å dela raseriet og frustrasjonen min med, var alt eg fekk tilbake «Han e nåkå fræsk no ja!»

I staden søkte eg til den sprengfyrte varmeomnen i etestova. Dette vart tilhaldsstaden mellom ileggingane. Og det er her Mods kjem inn i bildet. For der, mindre enn ein meter frå den glovarme omnen, vart eit gammalt, musikalsk kjærleiksforhold fornya.

Dette legendariske Stavangerbandet var store i Sunnhordland i min ungdom på 80-talet. Dei var mykje spelte på heimefestar rundt om på Stord. Men dei blei endå mykje større for meg denne vinteren.

Samle-CD’en til Mods, utkomen nokre år før dette, blei både ei slags trøyst og bakgrunnsmusikk for bort- og heimlengt. Den minna meg om delar av landet med langt meir levelege temperaturar. «Eg vil hjem», gaula eg i kor med Morten Abel. Vidare var det «Me skal ta de igjen», det var «Gje meg litt merr» og det var «Me to går alltid aleina».

(I takksemd for jobben dei gjorde med å ta oss levande gjennom også denne marerittvinteren, har eg og borna i ettertid deltatt med stor iver på båe gjensynskonsertane deira på Viking stadion. Ja, me drog til og med eins ærend til Oslo for å høyra dei i Spectrum. Og ja, me kjem til konserten på stadion i 2022 og!)

På seinvinteren kom då den endelege redninga. Eg kom over ein jobbannonse. Ein liten, privat høgskule midt i Mods-land hadde ledig rektor-stilling. Men det er ei anna historie..

Uansett så lever denne vinteren endå som eit mareritt bak i hjerneborken ein stad. Kvar gong kulda har kome i ettertid, og det sjølv i langt mildare utgåver, har den blitt kalla fram. Eg får nærast PTSD-liknande reaksjonar. Kulda kryp ikkje berre inn til beinmargen, den kryp inn andre stader og. Påverkar sinnet, medfører sveittefremjande lårhalsbrot- og snødrukningsmareritt på nettene.

Eg laga eit lite dikt vinteren 2010. Også det fungerte som ei slags trøyst oppe i alt elendet. Eg ropa det ut mange gongar medan eg hytta med nevane mot værgudane.

I dag tidleg, då eg registrerte at kulda hadde sprengt i fillebitar dei to vasstankane til hønsa mine, kom det til meg att. De får det her. Det summerer godt opp mitt forhold til kulde og vinter:

Kom sørvestavind og set meg fri

frå snø og is og svineri.

Ver gild og gi meg snart eit tegn

på at du er på veg med ditt milde regn.

 

Kom hit og vask bort det kalde skitet.

Om ikkje, kjem eg til å mista vitet.